Het is al maanden onrustig in de Engelstalige provincies van Kameroen. De betogers pikken de politieke en economische discriminatie niet langer. Afgelopen zondag barstte de bom. Volgens Amnesty International verloren minstens zeventien mensen op 1 oktober het leven.

De protesten vonden plaats naar aanleiding van de 56^e verjaardag van de hereniging tussen het Franse en Britse deel van het Centraal-Afrikaanse land – tegelijk de onafhankelijkheid van Brits-Kameroen. Dat in de aanloop daarvan de sociale media ontaardden tot een haatbarak deed al het ergste vermoeden. Wederzijdse beledigingen gingen terug tot het vermeende slavenverleden van beide partijen, wie welke activiteiten zou ontplooien eenmaal op straat op 1 oktober en welke strenge straffen de tegenpartij voor hen in petto zou hebben – luidop speculerend over de professionele bedrijvigheden van diens moeder. Maar de realiteit is vaak nog grimmiger dan een leger internetrambo’s.

Tweets over #FreeSouthernCameroons

Na afloop van de demonstraties werden beelden van extreme brutaliteiten van ordetroepen tegen de demonstranten gretig gedeeld onder de hashtag #FreeSouthernCameroon. Achoa laat mij in een Nigeriaans café in Antwerpen op zijn telefoon een selectie van de beelden zien. ‘Waarom heeft de wereld alleen aandacht voor Catalonië?’ mijmert hij luidop bij een foto van een eenzaam lijk op een stuk asfalt. Je hoeft geen dokter te zijn om te zien dat een macheteslag op het hoofd de jongen fataal is geworden. ‘We stevenen af op een genocide, zoals in Myanmar’, zegt Achoa.

Zo ver wil International Crisis Group in een recent rapport niet gaan, maar de invloedrijke denktank stelt wel dat ‘de spanningen nog nooit zo acuut waren’.

Sinds oktober 2016 wisselt de Franstalige president Biya dit soort van repressie af met de struisvogelpolitiek waarmee hij het ‘Anglofone probleem’ gewoonlijk benadert. Een paar kleine ingrepen – zoals de oprichting van de Nationale Commissie voor Bilinguïsme – voldeden niet om het vuur te blussen.

De grieven van de Engelstalige minderheid mogen dan al vele jaren aan de oppervlakte van de Kameroense maatschappij sluimeren, met het geweld van de afgelopen maanden heeft Biya volgens de ICG de doos van Pandora geopend. Zo riskeert hij, op vierentachtigjarige leeftijd, niet alleen zijn eigen herverkiezing in 2018 en de lucratieve organisatie van de African Cup of Nations in 2019 – zijn land dreigt letterlijk in twee te splitsen.

Françafrique

Kameroen is samen met Canada het enige land ter wereld waar zowel Frans en Engels de enige officiële talen zijn. Tegelijk is het ver zoeken naar een ander land in de wereld waar Engelstaligen omwille van hun taal het onderspit moeten delven.

Maar uiteraard zit het probleem dieper dan alleen taal. De Europese koloniale machtsstrijd speelde zich om te beginnen wel zeer hoog boven de hoofden van de Kameroeners af. De Duitse kolonie Kamerun (op zijn beurt stamt deze naam af van de Portugezen, die graag camarões , garnalen, mochten eten op de stranden van dit stukje Golf van Guinée) werd na WOI door de Volkenbond als voogdijgebieden verdeeld tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Terwijl de Britten hun koloniaal systeem van indirect gezag handhaafden, voerde Parijs een assimilatiepolitiek. Het resulteerde in de facto twee aparte landen: beide introduceerden hun eigen rechtssysteem, onderwijs, taal en gewoonten.

Op 1 januari 1960 wordt het Franse deel onafhankelijk als de Republiek Kameroen. Het Engelstalige deel zal nog tot 1961 onder Britse vlag blijven varen. In februari van dat jaar verkiest het noordelijke deel van Brits Kameroen aan te sluiten bij Nigeria. Het zuidelijke, christelijke deel sluit in een controversieel referendum aan bij de francofone Republiek Kameroen, dat daarmee de Federale Republiek Kameroen wordt.

Controversieel, want hoewel veel Zuid-Kameroeners al ten tijde van het referendum in februari 1961 voorstander waren van de onafhankelijkheid werd die optie voor de Verenigde Naties niet meegenomen in de keuzemogelijkheden. Of Nigeria, of een hereniging met de Republiek Kameroen was het devies. Hiermee wilde de internationale gemeenschap de creatie van Afrikaanse microstaatjes voorkomen.

De voorwaarden voor hereniging worden vastgelegd in de Foumban-conventie, waarbij een zwakke Engelstalige onderhandelingsdelegatie het opnam tegen een zelfverzekerde, want al langer onafhankelijke en door Frankrijk gesteunde Franse delegatie. Op papier wordt een unie tussen twee gelijkwaardige federaties opgericht. De opmerkingen van de Engelstalige delegatie werden simpelweg als suggesties toegevoegd in de voetnoten van de ontwerpversie van Franstalig president Ahidjo.

In de daaropvolgende jaren gaan zowat alle van de Britten geërfde instituten zoals de munt en het metrieke systeem op de schop. De muntverandering leidt tot een direct koopkrachtverlies van tien procent. Daarnaast moeten ook alle andere banden met het Verenigd Koninkrijk worden doorgeknipt. Daardoor kan de streek niet profiteren van voordelige douanetarieven die worden verleend aan de landen van de Commonwealth. In 1972 wordt de federatie ook formeel afgevoerd.

De Foumban-conventie is tot op de dag van vandaag kop van jut in de protesten en stakingen. Ze toont voor de Engelstaligen aan dat de Franstaligen nooit de ambitie hebben gekoesterd om hen een gelijkwaardige status te geven. Dat ze in een onderdanige positie gemanipuleerd zijn.

‘De Britten leerden ons vissen, terwijl de Fransen de vis uitdeelden.’

Volgens Achoa werd de kiem voor de dodelijke uitbarstingen van de afgelopen maanden geplant door de kolonisatiepolitiek: ‘De Britten leerden ons vissen, terwijl de Fransen de vis uitdeelden.’ Dat systeem gaat volgens Achoa verder tot op vandaag. ‘Economisch gezien is Frans-Kameroen nooit onafhankelijk geworden van Frankrijk,’ stelt hij. ‘Engelstaligen zijn daar de dupe van. Zowel politiek als economisch worden we gemarginaliseerd.’

De feiten liegen er niet om. De munteenheid is nog steeds gekoppeld aan de euro. Vandaag is maar één van de 36 ministers Engelstalig. De (beperkte) Engelstalige machthebbers in Biya’s gecentraliseerde machtspolitiek houden zich koest om hun privileges niet kwijt te spelen. Het zorgt voor een gapende kloof tussen dorpsstraat en wetstraat in Engelstalig Kameroen. Niemand voelt zich vertegenwoordigd door de politieke kaste die slechts de stok hanteert als antwoord op een vraag voor respect voor de tradities en instituten van de Engelstaligen.

Waar strijdkreten voordien naar meer autonomie informeerden, eisen ze uit eens zoveel monden onafhankelijkheid. Ambazonië, ofte Southern Cameroons, is wat de meest radicale stemmen eisen: een onafhankelijke republiek die de provincies Southwest en Northwest van Kameroen omvat.

Favoriet actiemiddel zijn de zogenaamde ghost towns, waarbij heelder dorpen voor een dag worden lamgelegd. Maar het was een betoging van een groep advocaten die vorig jaar de lont in het kruitvat stak.

De toekomst van repressie

November 2016. Een groep advocaten betoogt in de stad Bamenda tegen de aanstelling van Franstalige rechters in de Engelstalige provincies. Ze klagen aan dat de geselecteerde rechters geen kennis hebben van het Engels – waarom komen ze dan rechtspreken in een Engelstalig gebied?

Hun wigs – de witbestofte krullenpruiken die traditioneel vooral Britse advocaten de nodige autoriteit verlenen – worden even verderop van de hoofden geblazen door een lading traangas van de politie. Het totaal overbodige geweld maakt in de daaropvolgende weken ook andere sectoren die een sluimerende verfransing waarnemen wakker, in de eerste plaats leraren en studenten. De protesten breiden ook geografisch uit.

Een honderdtal activisten verdwijnt achter de tralies op grond van vermeend terrorisme – waar de doodstraf op staat.

In de daaropvolgende maanden sterven in verschillende steden en dorpen negen mensen door politiebrutaliteiten. Een honderdtal activisten verdwijnt achter de tralies op grond van vermeend terrorisme – waar de doodstraf op staat. Biya legt het internet gedurende drie maanden in de hele Engelstalige regio.

Niet alleen wordt het protest zo de benen afgesneden, het is ook een ramp voor de lokale economie: de regionale hoofdstad Buéa is een Afrikaanse tech-hub en wordt lokaal Silicon Mountain genoemd. Dat laatste trekt zelfs de aandacht van Edward Snowden, die in een tweet meldt dat dergelijke praktijken ‘de toekomst van repressie is’. Op het gevaar van wenbkrauwgefrons in buurland Nigeria af kruidt hij zijn bericht met de hashtag #BringBackOurInternet.

In de weken nadien ontploffen er enkele handgemaakte bommen in Bamenda, provinciale hoofdstad van een van de Engelstalige provincies. De Ambazonia Defense Forces, militaire tak van een collectief afscheidingsbewegingen, eisen de amateuristische aanslagen op.

22 september. President Biya spreekt in New York de Verenigde Naties toe en tegelijk manifesteren zo’n 80.000 mensen in dorpen en steden verspreid over heel Engelstalig Kameroen. Het zijn de grootste manifestaties sinds jaren. Ook in New York zijn er protesten voor het hotel van Biya. De president van de Republiek maakt er voor de ogen van de internationale gemeenschap geen woorden aan vuil.

De veiligheidsmaatregelen verscherpen nog in de aanloop van 1 oktober. In het hele Engelstalige gebied gaat een samenscholingsverbod van kracht voor groepen van meer dan vier personen, restaurants en drankgelegenheden (lokaal off-licenses geheten, naar Brits voorbeeld) worden opgedragen te deuren gesloten te houden en alle verplaatsingen tussen dorpen en steden onderling zijn ten strengste verboden. De grens met Nigeria is gedurende het hele weekend potdicht. Populaire online berichtendiensten en toegang tot sociale media worden andermaal afgesloten. Militaire helikopters cirkelen over de provinciale hoofdsteden Buéa en Bamenda. Elementen van de Rapid Intervention Brigade worden opgetrommeld, antiterrorisme-eenheden die gespecialiseerd zijn in het bestrijden van Boko Haram in het extreme noorden van het land.

Door toedoen van het geweld radicaliseert niet alleen de harde kern van de demonstranten. Het protest tegen de regering krijgt een breder draagvlak onder de bevolking. Iets waar Achoa uiteraard gelukkig mee is. ‘Ondanks de verdeel-en-heerspolitiek van Biya sluiten de Zuid-Kameroeners eindelijk de rangen,’ glimlacht hij.

Kaakslagnationalisme?

Net zoals Catalonië in Spanje speelt ook het Engelstalige deel van Kameroen een strategische rol in de economie van Kameroen. Maar de Zuid-Kameroeners vinden dat hen ook economisch de poten vanonder de stoel worden gezaagd.

Beeld je in dat er in de haven van Antwerpen alleen maar mensen uit Wallonië zouden werken, en dat alle geïnde belastingen naar de Waalse regering zouden gaan.

Het agrobedrijf CDC, gelegen in Southwest Province, is de tweede grootste werkgever van het land. Buéa is een van de tech-hubs van Afrika. De grootste olieraffinaderij van het land staat in Limbé. ‘Maar de top en de werknemers worden vooral gerekruteerd onder Franstaligen’, stelt Achoa. ‘Bovendien worden de belastingen betaald in de hoofdstad Douala, en wij krijgen daar niets voor in ruil. Beeld je in dat er in de haven van Antwerpen alleen maar mensen uit Wallonië zouden werken, en dat alle geïnde belastingen naar de Waalse regering zouden gaan. Absurd natuurlijk, maar zo werkt het in Zuid-Kameroen.’

‘Weet je dat er in Victoria, aan onze kust, een zeehaven is die amper ontwikkeld is geweest?’ vraagt Achoa. Hij gebruikt nog steeds de Britse naam, hoewel Victoria al sinds 1982 Limbé heet. ‘De grootste zeeschepen zouden er gemakkelijk kunnen aanmeren, maar de Franstaligen investeren liever in de rivierhaven van Douala.’

Het is voor Achoa een van de vele voorbeelden van de centralisatiemechanismen van het regime van Biya waarbij Engelstaligen in het stof bijten. ‘Ons Ambazonië is een kolonie van Biya,’ bromt hij, nippend van een glas Earl Grey.

Internationale reacties

International Crisis Group neemt in haar rapport de lauwe reacties van de internationale gemeenschap op de korrel. In Parijs, Londen en Brussel blijft het stil. Er zouden volgens het rapport wel discrete contacten zijn geweest tussen westerse diplomaten en het regime in Yaoundé, waarbij ‘discrete diplomatieke druk’ als voornaamste middel werd ingezet.

Nog volgens ICG zou een aantal niet bij naam genoemde landen een gemeenschappelijke EU-verklaring geblokkeerd hebben uit vrees het Kameroense regime voor het hoofd te stoten. De rol die het land speelt in de strijd tegen Boko Haram en de hete adem van Chinese economische competitie lijken volgens het ICG-rapport de voornaamste oorzaken.